Congo DR: Belemmeringen en uitdagingen voor de gelijkheid tussen vrouwen en mannen
In het artikel “Congo: Gelijkheid tussen mannen en vrouwen”, verschenen in het voorgaande nummer van KARIBU, heeft Albertine Tshibilondi, filosoof, universiteitsprofessor, specialiste in de materie, en directrice van het Centrum voor Afrikaanse Studies en Interculturele Onderzoeken (CEAF&RI), de concepten van gender en gelijkheid gepreciseerd. Hierbij onderzoekt zij enkele belemmeringen en uitdagingen voor de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in Afrika, meer specifiek in de Democratische Republiek Congo. Zij tracht een antwoord te geven op volgende vragen: Wat zijn de belemmeringen en de uitdagingen voor de gendergelijkheid in de D.R. Congo? Wat zijn de hinderpalen om de competenties van de Congolese vrouwen te versterken, zodat ze tot een gelijkheid tussen de geslachten kunnen komen.
Op sociaal-cultureel vlak: de opvatting van man en vrouw
Het Congolese culturele kader tekent heel duidelijk de ongelijke relaties tussen man en vrouw af. De Congolese traditie heeft, in principe, de faam als respectvol voor de menselijke persoon en zijn waardigheid te zijn. Zo duidt het woord “bumuntu” de menselijke persoon aan van om ’t even welk geslacht. Sommige spreekwoorden en uitdrukkingen drukken dit goed uit. In de Kiswahili taal, zal men zeggen : "mtu ni mtu, mtu si nyama." Wat betekent: "het menselijk wezen is een menselijk wezen, het menselijk wezen is geen dier." Een spreekwoord in de Tshiluba taal stelt: "Batu basambuka mitshi, kabatu basambuka bantu.” Wat vertaald kan worden als “men slaat de benen om een boom, en niet om mensen." Met andere woorden, elke persoon is een menselijk wezen, respect waardig.
Maar in dezelfde traditie identificeert men de ware, echte muntu, het menselijk wezen, alleen met de man. Men bepaalt hem met zijn mannelijke attributen: hij is gehuwd met verschillende vrouwen (polygaam), sterk om zichzelf en de anderen te verdedigen (de kracht wordt verbonden met de man), de kunst om te spreken (in het openbaar) en in staat zich een huis te bouwen. In een dergelijke visie, is de vrouw dus geen ware, echte muntu (1).
In de praktijk is de vrouw ondergeschikt aan de man. Deze patriarchale opvatting valoriseert de man en marginaliseert de vrouw en stelt zo ongelijke verhoudingen tussen de geslachten in. Door het feit dat zij moeder en echtgenote is, wordt de vrouw beschouwd als een lager wezen. Ze moet zich onderwerpen aan de man, die als superieur beschouwd wordt, als de "pater familias" (het gezinshoofd). Het lot van een Congolese ligt in het moederschap, de vruchtbaarheid, in het patrilineaire systeem dat het meest verspreid is, vooral mannelijke kinderen. De onvruchtbaarheid van de vrouw, en niet die van de man, is een oorzaak van verwerping en spot. Als moeder en echtgenote, wordt de Congolese vrouw dus afgezonderd in haar rol van voortplanting, die wordt het meest gewaardeerd.
Zo zijn er praktijken en gewoonten die de ongelijke rolverdeling tussen man en vrouw in het huwelijk, in de familie evenals in de samenleving rechtvaardigen. De uitdaging blijft dus op te komen tegen de institutionele en juridische minderwaardigheid van de vrouw door de retrograde gewoonten en tradities te bestrijden die een belemmering vormen voor de ontwikkeling van het menselijk geslacht en voor de evolutie van de relaties tussen man en vrouw in alle domeinen. Het betreft hier onder meer het opkomen tegen het al te vroege huwelijk van meisjes, de bruidschat (die een handelsspeculatie is geworden), de polygamie (of haar moderne vorm van "bureel"), het leviraat en al de gebruikelijke, vernederende praktijken.
Een andere kijk op de vrouw
Anderzijds is er een sensibilisatie nodig voor een mentaliteitsverandering en voor het wegwerken van de negatieve voorstellingen van de vrouw (stereotypen, vooroordelen doorgegeven door de mondelinge tradities in spreekwoorden, verhalen, liederen…), voor een andere kijk op de vrouw als menselijk wezen, die niet alleen maar "moeder en echtgenote" is, maar ten volle een medeburger is wiens fundamentele mensenrechten moeten gerespecteerd worden.
Het past te onderstrepen dat dit sociaal-cultureel aspect en de opvatting over de man en de vrouw aan de basis liggen van het niet toepassen van de wetgeving op het geslacht.
(1) Men kan een gedetailleerde analyse van het culturele kader en de opvatting van de "muntu-vrouw" vinden in Albertine Tshibilondi, "Enjeux de l’éducation de la femme en Afrique. Cas des femmes congolaises…" Parijs, L’Harmattan, 2005, p. 43-57 en 180-185.
