Bemiddeling en overgangsjustitie in Zuid-Kivu
Op 20 juni 2012 organiseerde KBA een panelgesprek 'Congo door een zonnebril. Een ander Congo is mogelijk'. Het panel bestond uit vijf steunfiguren uit het Congolese civiele middenveld, vertegenwoordigers van vier partnerorganisaties gespecialiseerd in mensenrechten. Guy Poppe, oud VRT journalist en al meer dan 30 jaar kenner van de regio van de Grote Meren, modereerde dit debat deskundig. De panelleden waardeerden dit initiatief van KBA alsook de vastbeslotenheid van de deelnemers om mee te werken aan een 'ander Congo'. KBA dankt de aanwezigen en ook zij die er dit keer niet bij konden zijn maar het initietief ondersteund hebben.
Uittreksel uit de tekst van Meester Joyeux Mushekuru (APRODEPED), voorgesteld op de debatavond ‘Congo door een zonnebril. Een ander Congo is mogelijk’.
Wij proberen de bemiddeling en de overgangsjustitie te begrijpen als palliatieve wegen voor een justitie die vaak ongeloofwaardig en ondoeltreffend is.
Socio-politieke context
Het gaat om een Congo dat blijft te maken hebben met gewapende legereenheden in het oosten van zijn territorium, gecombineerd met een maffiose handel in natuurlijke grondstoffen. De toename van de onveiligheid doet denken dat de oorlog in dit gebied nog helemaal niet over is en dat de occasioneel waargenomen windstilte slechts een tussenpauze was.
Op sociaal vlak is de toestand alarmerend. De werkeloosheid, het ontbreken van een beleid voor gepensioneerden, de zwakke scholingsgraad, vooral bij de meisjes op het platteland, de toename van de ongeletterdheid, het toekennen van premies in plaats van wedden, de moeilijke toegang tot de gezondheidszorg enz..., zijn stuk voor stuk moeilijkheden die het leven van de Congolees bepalen. Daarbij komt dan dat het voor velen moeilijk is om beroep te doen op een rechter en te kunnen genieten van een rechtvaardige uitspraak.
Het gerechtssysteem in Zuid-Kivu : diskrediet bij de bevolking
Zuid-Kivu in Oost Congo is een regio die alle hoger geciteerde turbulenties gekend heeft. Eén van de gevolgen is het huidige gebrek aan geloofwaardigheid van het gerechtelijk apparaat bij de bevolking. Het gevoel dat de 'sterken' (personen die een stukje gezag hebben, hetzij sociaal, politiek, administratief, religieus,...) niet hetzelfde lot kennen voor de wet als de minstbedeelden, de zwakken en de armen, heeft mensen in de richting van alternatieve oplossingen geduwd (persoonlijke of collectieve wraak, corruptie bij de gerechtelijke instanties,...). Anderen hebben er zich bij neergelegd en vestigen hun hoop op een 'messiaanse gerechtigheid' die de daders zal doen boeten voor hun acties (het toenemende succes van sekten, gebedskettingen en –plaatsen is een gegeven).
Dit diskrediet wordt nog versterkt door exogene factoren zoals de afstand tussen de juridicties ten aanzien van de mensen die rechtspraak nodig hebben. Sommige mensen moeten honderden kilometers afleggen om een rechter te vinden.
Daarbij komt dat het gerecht ook kosten en uitgaven met zich meebrengt, waar de mensen niet altijd de middelen voor hebben. Zelfs al wordt iemand beschouwd als behoeftig en kan hij of zij beroep doen op een pro deo advocaat, dan gebeurt het zelden dat de behoeftige geen enkele kost moet dragen.
Palliatieve wegen voor een onefficiënte justitie in een postconflict Congo : bemiddeling
Bemiddeling heeft altijd bestaan in onze samenleving. Het is alomtegenwoordig en iedereen zal het ooit in zijn leven wel gebruikt hebben om een geschil op te lossen. We kunnen het opvatten als één van de oudste vormen van vreedzame conflictresolutie. Bemiddeling doorkruist alle verschillende aspecten van het dagelijkse leven: het burgerlijke, commerciële, sociale en familale kader. Het is een algemene term die verschillende alternatieve manieren om een conflict op te lossen inhoudt.
De toepassing van bemiddeling in het Congolees recht
Bemiddeling wordt bijvoorbeeld ingezet op het vlak van tewerkstelling, bij een geschil tussen een werknemer en een werkgever (een individueel geding op het werk) of tussen de werknemers en de werkgever (een collectief geding). Daarom wordt, in het eerste geval, eerst een bemiddeling voorzien tussen de betrokken partijen voor de arbeidsinspecteur, en in het tweede geval voor deze laatste of voor de minister bevoegd voor arbeid en sociale zekerheid of de gouverneur.
Wanneer een bemiddeling mislukt, is het niet verboden alsnog naar de rechter te stappen. De partijen hebben er alle voordeel bij door bemiddeling tot een minnelijke schikking te komen waar iedereen bij wint, terwijl de optie om naar het gerecht te stappen nog steeds mogelijk is in het geval dat de verzoening mislukt.
Bemiddeling bij APRODEPED
De belangrijke troef van de bemiddeling is dat de gevonden en door de partijen aanvaarde regeling aan alle partijen een gevoel van overwinning geeft. Daarbij komt het feit dat er geen kosten zijn, dat het vlug kan verlopen en dat de procedure eenvoudig is, grote voordelen van onze diensten.
Gezien het grote aantal burgerlijke conflicten, vooral op het platteland, is er geen dag die voorbijgaat zonder dat de netwerken van APRODEPED opgeroepen worden voor een bemiddeling, die soms dagen kan duren. APRODEPED wordt in het algemeen aangesproken voor materies die gaan over grondconflicten, familieruzies en erfenisgeschillen.
Het verloop van een bemiddelingszitting
Bij middel van het 'bureau voor juridische bijstand', organiseert APRODEPED regelmatig bemiddelingszittingen voor personen die in conflict zijn, om hun geschil in der minne te regelen. Daarnaast hebben de sessies ook plaats in de verschillende RVDH (Réseaux de Volontaires des Droits de l'Homme).
- De zittingen worden geleid door juristen en advocaten van APRODEPED op het niveau van de centrale zetel en door animatoren van de RVDH op lokaal niveau, die juristen of parajuristen zijn die een aangepaste vorming gekregen hebben.
- De bemiddelingszittingen gaan elke werkdag door. Alles hangt af van het aantal dossiers dat voorgelegd wordt. De zaterdagen zijn bestemd om op het terrein te gaan, om indien nodig de bemiddelaars bij te staan.
- Aan de partijen die een bemiddeling aanvragen bij APRODEPED, wordt geen enkele kost aangerekend, hoe zwaar het dossier ook is. Alle kosten worden door het huis ten laste genomen, zelfs de verplaatsingen op terrein. Een voertuig van APRODEPED wordt dan ter beschikking gesteld voor de ploeg die op terrein moet gaan. Deze gratis dienst is de sleutel van het succes, één van de redenen dat er vaak beroep wordt gedaan op de diensten van APRODEPED.
- Tijdens de bemiddelingszittingen leggen de juristen van APRODEPED aan de partijen geen oplossing op. Ze beperken zich tot het confronteren van de feiten met de wetgeving van de DR Congo. Ze stellen aan de partijen die in conflict zijn oplossingpistes voor, zonder hen evenwel te verplichten die te aanvaarden.
- Wanneer een oplossing uit de bus komt en door de partijen in conflict aanvaard wordt, wat dikwijls het geval is, dan wordt een proces verbaal van minnelijke schikking opgemaakt en ondertekend door alle partijen alsook door de getuigen bij de verzoening. Dit proces verbaal verbindt alle partijen. Niet alleen wordt het ondertekend maar het wordt bevestigd door het tribunaal door een « uitweg-oordeel » ten aanzien van iedereen.
- Het is uiteraard niet altijd een succesverhaal. Niet alle bemiddelingszittingen bereiken het verwachte resultaat, want het gebeurt dat een partij de voorgestelde oplossing afwijst en wenst naar het gerecht te trekken. In dit geval wordt een proces verbaal van 'geen verzoening' opgemaakt en de partij die dit wenst kan dit laten zien aan het tribunaal.
Het tweede deel van de uiteenzetting van Meester Joyeux Mushekuru gaat over de overgangsjustitie. 'Het vangt aan met de identificatie van de verantwoordelijken van de massale overtredingen van de mensenrechten. Het doel is om hen te confronteren met hun verantwoordelijkheden via gerechtelijke en niet gerechtelijke mechanismen. Deze vorm van gerecht overstijgt de logica van het boeten, het betreft een bredere opvatting van justitie'. De tekst bevat een analyse van de fouten uit het verleden en een heel aantal aanbevelingen en zal opgenomen worden in de volgende uitgave van het KBA-magazine KARIBU, voorzien voor september 2012.
APRODEPED - Action pour la Promotion et la Défense des Droits des personnes défavorisées - Bukavu (Zuid-Kivu). De organisatie is samengesteld uit een groep advocaten in Bukavu. Ze werkt met 20 vrijwilligersnetwerken voor de bescherming van de mensenrechten, die bestaan uit 400 dorpelingen waaronder 80 parajuristen die gevormd werden met steun van KBA. APRODEPED streeft naar de versterking van de competenties van haar leden, zowel wetsdienaren als zij die de wet moeten doen naleven, rond justitie en mensenrechten. In de dorpen coördineert de organisatie bemiddelingsruimten voor vredevolle conflictresolutie in burgerlijke, sociale en administratieve zaken. APRODEPED zet een nabijheidsjustitie in met een menselijke benadering. Met haar advocaten heeft APRODEPED de rechtspraak uit het gewoonterecht aangepast aan een transactie binnen het Congolees Burgerlijk Wetboek.
